Conclusións Valdoviño

El faro de Meirás, en una zona acantilada

Valdoviño non ten a mesma sorte que San Sadurniño, sobre todo no senso das comunicacións. Mentres San Sadurniño conta con unha vía de alta capacidade e outra que está en proyecto, ademáis da vella carretera nacional, Valdoviño só conta coa nacional. Isto limita o asentamento de empresas o tamén o feito de que a xente elixa este municipio para asentar a súa primeira ou a súa segunda residencia.
Parece evidente que intentar evolucionar a partires simplemente do turismo non é unha boa idea. Porque o turismo concéntrase na época estival, na que o clima da un respiro e permite disfrutar do demandado turismo de sol e praia nas fantásticas praias do municipio.
Aínda que o asentamento de empresas queda case descartado, polas malas comunicacións e a dura competencia dos municipios veciños (Polígono da Gándara e Río do Pozo en Narón, ou o de Vilar do Colo en Fene) que contan cunhas instalacións modernas e moi ben comunicadas, o certo é que a poboación segue escollendo Valdoviño como emprazamento da súa vivenda principal. Esto queda demostrado polas mesmas razóns que en San Sadurniño. Os movementos cara o traballo son relativamente moi intensos e a poboación do municipio mantense estancada a pesares do evidente avellentamento da poboación.
persoalmente, penso que o municipio non poder ser corto de miras. Non pode basearse nun sector tan especulativo coma o turismo, o que non quere dicir que non deba aprooveitar as súas circunstancias, que son un espazo fenomenal para o desenvolvemento de actividades relacionadas co ocio e o lecer. Pero tamén pode buscar a diversificación, ou a complementariedade cos municipios veciños. Para isto pode ser favorable a conformación da mancomunidade de municipios de Ferrolterra, pero o proxecto avanza realmente lento. As enerxías renovables, como a eólica, foron unha forte aposta no pasado pero agora mantéñense estancada, pero de seguro que será algo aproveitable no futuro.
Como xa comentamos, a poboación autóctona e a que é protagonista dos movementos pendulares non ten toda a relación que podería, o que sen dúbida sería moi interesante e debería incentivarse. Porque son o pasado e o futuro do municipio, e deben aprender uns doutros. As xeracións vellas son as expertas das relacións entre a poboación e a terra, no seu sentido máis productivo. As xeracións novas, aínda que traballen noutro municipio, residen no rural e son os responsables do futuro de mesmo, aínda que pareza que estas circunstancias sonlle alleas, non é tal. O rural depende deles pero eles tamén dependen do rural, posto que viven alí.
Cal pensades que pode ser a solución para municipios coma Valdoviño? Qué concluións sacades?Sentídevos libres para dar a vosa opinión!.
Proximamente dedicarémonos a facer o estudo do concello de Neda. Gostaríame darlle os meus agradecementos tanto a Espe coma a Camila, e tamén ao equipo do alcalde de Valdoviño que ata o de agora non puido contestar persoalmente.

Entrevista a un "commuter" e a un nativo de Valdoviño.

Praia e Lagoa da Frouxeira en Valdoviño

Nesta foto podemos ver a xustificación do que nos dixo o equipo do alcalde. O futuro de Valdoviño está moi ligado ao sector turístico. Parécenos normal, atendendo a imaxes de rincóns tan espectaculares coma este. Preto desta praia, a escasos metros da carretera que une Ferrol e Cedeira, vive Espe.
Espe mudouse ao seu concello natal, Valdoviño, xa que tiña a opción de construir unha vivenda unifamiliar nun dos terreos dos seus pais. Traballa no Hospital Arquitecto Marcide de Ferrol e responde encantada ás nosas preguntas.
Falamos tamén con Camila, xubilada e dedicada ao campo logo de traballar toda a súa vida nunha pequena tenda de ultramarinos. A intención de esta dobre entrevista, unha vía mail e outra por teléfono, é comprobar as distintas perpectivas sobre os novos procesos sociodemográficos que acontecen no rural froito dos movementos pendulares. Expoñemos a continuación as preguntas:

J: Dende cando vive en Valdoviño? Ten antecedentes familiares no municipio?

E: Llevamos viviendo aquí unos 6 años. Aquí vivieron siempre mis padres, y poder tenerlos cerca nos da mucha seguridad. Mi marido es de Ferrol pero le encanta vivir en el campo, así que estamos muy contentos.

C: Eu levo toda a vida aquí, en Valdoviño. Por suposto traballei en moitos outros lugares, pero o meu fogar foi sempre este. Os meus pais eran tamén de aquí.

J: Segundo a vosa percepción, de onde vos sentides? De Ferrol? De Valdoviño…?

E: Yo soy de Valdoviño. Viví muchos años en Narón pero siempre consideré Valdoviño como mi casa. Mi marido es de Ferrol y se siente ferrolano, aunque esto le guste.

C: Eu son daquí de Valdoviño, se non de onde?

J: Como veriades a fusión de todos os municipios de Ferrolterra, que daría como resultado un área urbana duns 170.000 habitantes? Prefeririades que Valdoviño se mantivera ao marxe do tema das fusións?

E: Siempre he estado de acuerdo con lo que sea mejor para todos. Si va a venir bien, y no me refiero solo al tema económico, sino también en otros muchos sentidos, que se haga. Si funciona, no creo que nadie se queje de la pérdida de identidad.

C: Non entendo e non me preocupa moito todo ese tema.

J: Opinades que Valdoviño gaña moita poboación na actualidade ou que a perde?

E: Conozco mucha gente que se viene a vivir aquí, porque está cerca de todo y además es un lugar fantástico si te puedes permitir desplazarte. Pero lo cierto es que la gente aquí es muy mayor y no creo que crezca mucho.

C: A xente nova marcha toda. Aquí non hai nada. E tendo a cidade tan preto aquí so vén a xente á praia, nada máis.

Como describiriades a vida no rural?

E: Tranquila. No tienes tantos problemas como en la ciudad, como el ruido o los vecinos. Por supuesto, también tiene inconvenientes, pero vale la pena.

C: Sacar adiante aos fillos no campo é difícil, claro. Houbo que traballar sempre moito, tanto no campo coma no que fose. Pero o certo e que nunca nos queixamos porque nunca nos faltou de nada.

J: Na zona onde vivides, pensades que cambiou moito o modo de vida con respecto a décadas anteriores? Segue vivindo a poboación da agricultura?

E: Lo cierto es que sí que hay gente que tiene una pequeña huerta en casa donde cultiva tomates, patatas, pimientos...pero no vive de ello. Suele ser gente que tiene otro trabajo o que está jubilada.

C: Cando eu era moza, e mesmo cando me casei, toda a xente adicábase á agricultura ou aos animais. Como moito había algún que tiña unha tenda ou un bar, pero non é coma agora. Da agricultura xa non vive ninguén.

J: Coñecedes a xente que viva exclusivamente do campo? Se é asi, viven ben? Credes que é un estilo de vida moi sacrificado?

E: La verdad es que no conozco a nadie que viva únicamente del campo. Los que conozco que cultivan alguna cosilla trabajan bastante para tener dos pimientos y dos patatas, así que sí, siempre lo consideré un estilo de vida sacrificado. 

C: Algún queda si, pero realmente poucos. Se non fora por a pensión non lles daría para nada. É sacrificado, si. Pouco tempo libre e moito traballo dende pola mañá ata a noite.

J: Credes que é importante que se asente a xente nova no municipio, ainda que nin fagan vida nin traballen nel? (refírome a xente que traballa fora de casa todo o día e tan so vai a casa para durmir).

E: Sí, claro. Valdoviño lo que necesita es más gente joven, más comercio, más vida. A mi hijo tenemos que llevarlo a Ferrol o a Narón cuando queda con los amigos.

C: É necesario pero aquí poucos veñen. Máis ben, os poucos que hai vanse á cidade. Pero si que deberían facer calquera cousa para atraer á xente xoven. Pero é que o pouco que hai non atrae á xente, entón...

J: Canto tempo vos leva acudir ao lugar de traballo? Que transporte utilizades? Ten boas comunicación Valdoviño con outros municipios?
E: A mi unos 10 ó 15 minutos. Mi marido tarda un poquito más. Vamos los dos en coche porque aquí los buses pasan cada mucho tiempo. Las comunicaciones no son muy buenas porque es una carretera nacional la que prácticamente usa todo el mundo, pero el tráfico no es muy elevado asi que tampoco nos quejamos.

C: Eu teño a horta aquí na casa así que non tardo nada. Se teño que ir a algures lévame algún veciño ou, se están aquí os meus fillos, pois eles. Miguel (o seu marido) tiña coche antes pero agora xa non o leva polas cataratas.

J: Que servicios vos gustaría que houbera no municipio que non existan actualmente? (comercio, servizos públicos e outros equipamentos).

E: Como trabajamos en el centro no echamos de menos ningún comercio porque si necesitamos algo lo compramos allí. Pero está claro que si hubiera aquí estaría mejor tanto para la gente de aquí como para nosotros si en alguna ocasión necesitamos algo.

C: Estaría ben que houbera algun supermercado, que o hai, pero nos quedas un pouco lonxe. Tamén nos queda lonxe a panadería, pero como o reparten non temos problema.

J: Que limitacións lle vedes ao municipio, e que puntos fortes?

E: Limitaciones sobre todo en las comunicaciones. Está muy cerca de todo pero tienes que ir todo el camino a 50 (km/h) o, como mucho, a 90 en algunos tramos. Puntos fuertes, quizás el propio aislamiento es una ventaja. Pero sobre todo el paisaje y la tranquilidad.

C: Aquí coñécemonos todos. E se alguén precisa algo sempre pode contar cos veciños. O peor é estar tan lonxe de todo e ver como cada vez se vai máis xente.

J: Veríades ben que se implantaran no municipio calquera tipo de empresas e industrias para dar traballo á poboación?

E: Evidentemente no vale cualquier cosa. Un familiar trabajó en un chiringuito en la playa que acabaron demoliendo por estar muy cerca de la laguna y del mar. Me refiero a que no vale todo. EL municipio tiene algo único que es su costa y hay que conservarlo.

C: Non calquera cousa pero si que estaría ben que trouxeran aquí algo que fixera que a xente viñera e non se fose porque non atopa nada.

J: Polo que podedes ver na vosa zona, pensades realmente que a poboación rural é máis conservadora que a poboación da cidade?

E: Sin duda sí. Por lo que podemos ver en las fiestas, se cumple eso que dicen. La gente es muy maja pero tiene unas ideas muy antiguas. Supongo que es normal.

C: Eu vou votar a que me asegure cobrar o que me toca cobrar. E o que sempre me garantiu iso foron os partidos de dereitas. Sí, o Partido Popular. Aquí sempre o fixeron ben.

Conclusions

Nestas entrevistas tan interesantes podemos comprobar coma se cumpren (ou non) os tópicos sobre o medio rural. Tamén parece evidente como o feito de que se asente poboación nova nos municipios rurais modifica de maneira importante a forma de vida. O problema pode ser a pouca conexión entre as xeracións máis vellas, as que levan toda a vida vivindo no municipio, e entre as máis novas, que chegan na súa maioría procedentes da cidade.

Fomentar estas conexións pode ser moi interesante para que perduren as formas de vida tradicionais e poder introducir a modernidade, e con isto refírome a internet ou outras formas de ver a mundo que sen dúbida pode aportar a poboación nova.

O que parece claro é que pouca xente ten interese nas actividades económicas que poda xerar o medio rural. Uns queren vivir tranquilos nun ambiente idílico, e outros xa están maiores para traballar. Sen dúbida, esta non pode ser a mentalidade e non podes centrar o teu futuro no sector turístico en época estival.

Entrevista con Jose Antonio Vigo Lago, alcalde de Valdoviño

   Fai unhas semanas, procurei poñerme en contacto co concello de Valdoviño e buscar a alguén que me poidera responder a unha serie de preguntas parecidas ás que nos respondeu o señor Ignacio Fernández, concelleiro de San Sadurniño. Sen embargo, e como nos parece normal, o alcalde non puido polo de agora contestar as nosas preguntas, que serán colgadas á maior brevedade. Aínda asi, as mesmas preguntas foron respondidas polo seu equipo que, se ben non se atreveu a contestar algunhas delas, si que nos facilitou a resposta que buscábamos para moitas outras. Agradézolle a estas persoas as molestias de contestar e aquí copio o seu mail de maneira provisional mentres non conseguimos as respostas do alcalde.

Ola, 

  Xa lle fixemos chegar as túas preguntas ao alcalde. O que pasa é que 
probablemente non tivo tempo de miralas. En calquera caso podemos 
comentarche algunhas delas, xa que son moi sinxelas de respostar. Outras 
tería que ser o alcalde. Veremos se pode contestarche nestes días. 

-Gañou Valdoviño poboación provinte doutros municipios?
Nos últimos anos Valdoviño mantén unha poboación estable, preto dos 
7.000 habitantes. Si gañou poboación doutros municipios, pero nun número 
reducido. O que ten é sobre todo segundas vivendas de veciños dos 
municipios próximos.

-¿cree que existe unha área metropolitana de Ferrol? de ser asi, 
¿formaría parte Valdoviño de dita área metropolitana?
Si existe, recollida na Mancomunidade de Ferrol e comarca. Valdoviño é 
un dos concellos que a compoñen. 

-Existen políticas de actuación conxuntas entre Valdoviño e os 
municipios cercanos, para recollida de lixos, servicio de bombeiros, 
etc.? Prevese a unificación de servicios a curto prazo?
Dentro da Mancomunidade realízanse algunhas actividades conxuntas. Hai 
un mes vén de mancomunarse o servizo de lacería e recollida de animais. 
Polo momento non hai previstas novas unificacións, pero estudiaranse no 
futuro. 

-Pensouse no municipio algunha vez na fusión con municipios cercanos?
O alcalde de Cedeira fixo unhas declaracións na prensa falando da 
hipótese futura de fusión do seu concello cos de Cerdido e Valdoviño. En 
Valdoviño non houbo nin hai pensamento algún en fusionarse cos concellos 
cercanos, o que non impide que no futuro poida unificarse algún servizo 
concreto.

-Cómo afectou a crisis á economía do municipio? A qué sectores?
Tería que respostar o alcalde. 

-Víronse menguadas as axudas ao municipio dende o comezo da crise? en 
qué ámbitos?
Tería que respostar o alcalde.

-Cree que as potencialidades do municipio están relacionadas coa 
agricultura, ou pola contra con algún dos outros sectores (servicios, 
industria, construcción, turismo)?
Aínda que hai outros sectores de interese para o Concello, o alcalde xa 
sinalou en varias ocasións que actualmente o sector estratéxico de 
Valdoviño é o turismo. Como saberás Valdoviño destaca polo seu litoral e 
as súas praias. 

-Qué papel xoga no municipio a segunda residencia?
Como xa indicamos Valdoviño é historicamente un concello cun importante 
nivel de segundas residencias, xa sexa de habitantes dos concellos 
veciños ou doutras comunidades, nomeadamente Madrid. 

-Qué limitacions pensa que afectan ao municipio á hora de arranxar 
certas dificultades ou carencias?
Tería que respostar o alcalde. 

 Un saúdo. 

 Concello de Valdoviño

Conclusións

  As respostas do equipo do alcalde vennos a confirmar que se trata dun municipio centrado no sector turístico aproveitando a súa potencialidade para o mesmo. Nel, prima a segunda residencia e persoas que establecen a súa vivenda principal pero que traballan noutros municipios. Cando teñamos todas as respostas, aumentaremos as nosas conclusións.

  Na seguinte entrada tentaremos falar con algún conmutador para sacar algunhas conclusión do que supoñe que gran parte da poboación do municipio proveña de fóra.

Movementos pendulares en Valdoviño

  Imos comentar nesta entrada, como xa comentamos co municipio de San Sadurniño, os movementos que realiza a poboación cara outros municipios con fins laborais. Primeiro de nada imos recordar para qué utilizamos o concepto de movementos pendulares, movementos residencia/traballo ou commuting. Os movementos pendulares serven para comprobar as relacións que existen entre un municipio e outro, neste caso a nivel de movementos diarios de poboación, para poder definir mediante métodos estadísticos se un municipio encádrase dentro da área de influencia doutro máis grande, normalmente unha cidade media ou grande. Neste caso a cidade sería Ferrol. Se os movementos de poboación son importantes (e isto depende dos umbrais que consideremos) podemos concluir que un municipio se encontra inmerso na área metropolitana do municipio maior.
  Se acudimos ao IGE para mirar os datos, éstos indícanos o seguinte:
  O número de persoas que realiza unha o máis viaxes diarias ao lugar de traballo, son 1684. Tendo en conta que o municipio de Narón é colindante e que o de Ferrol atópase a uns 4 km, podemos pensar que os desprazamentos poderían facerse facilmente en menos de 10 minutos. O problema é que o núcleo de poboación máis importante de Valdoviño encóntrase a 13 km do núcleo urbano de Ferrol. Esta distancia leva algo menos de 20 minutos percorrela. Dentro desas case 1700 personas que se desprazan diariamente,  322 tardan menos de 10 minutos, có que en principio non as imos contabilizar como commutadores posto que o máis probable e que se trate de movementos interiores e non de movementos cara a municipios veciños, se ven é certo que moitos deles seguramente se dirixan a traballar a Narón ou incluso a Cedeira.
Contabilizaremos como commutadores a Ferrol aqueles que tarden entre 10 e 30 minutos a acudir ao seu traballo. Neste umbral encontrámonos con 1202 personas, una cifra relativamente elevada. E, como xa dixemos na entrada homóloga de San Sadurniño, habería que engadir as persoas que se moven cara Ferrol por actividades de ocio, compras, etc.
  No caso de Valdoviño nos atopamos claramente con movementos residencia/traballo que indican que, de existir un área metropolitana, claramente Valdoviño estaría encadrada dentro da mesma. O elevado número de persoas que se desprazan diariamente indícanos que moitas persoas mudaron a súa primeira residencia cara este municipio, sen dúbida polos súas virtudes paisaxísticas. Non debemos olvidar que Valdoviño é un municipio con vocación claramente turística. Para corroborar o que podemos sacar destes datos, cómpre falar con persoas autorizadas. Nas seguintes entradas, tentaremos falar con Jose Antonio Vigo Lago, alcalde de Valdoviño, e con algún conmutador que nos poida falar un pouco de cales son as consecuencias económicas e sociais, básicamente, de este novo tipo de poboamento rural.

Valdoviño, segunda residencia e turismo

Situación de Valdoviño en Galicia

  Valdoviño é un municipio situado ao Noreste de Ferrol, con saída ao Océano Atlántico e numerosas praias de enorme beleza e exclusividade, algo que acelerou o seu crecemento inmobiliario (relacionado co turismo) ainda que non tanto demográfico. Nos seus 81 km2 conta con 6.926 habitantes (IGE, 2011) o que da como resultado unha densidade de 85.5 hab/km2.
  Nas últimas décadas a súa poboación oscilou entre os 6736 (1996) e os 7146 (1986), co que en este aspecto se presenta bastante regularidade. Algúns anos se perde e outros se gaña poboación.
  A súa dinámica é ben diferente á de San Sadurniño, xa que aquí contamos con un sector servicios e de turismo có que non contamos no muncipio veciño.
  Imos ver entón que é o que sucede en Valdoviño seguindo o mesmo esquema que en San Sadurniño.

Conclusions San Sadurniño

Castelo de Narahio en San Sadurniño

  San Sadurniño ten en definitiva unha posición privilexiada. Como nos indicaba Ignacio, o feito de que estexa atravesada pola autovía Ferrol-Vilalba o a líña de ferrocarril de Feve Ferrol-Gijón, e incluso por una futura vía rápida transcantábrica, parece favorecer esta teoría.

  A proximidade de Ferrol debería supoñer un crecemento demográfico importante. Sen embargo isto non foi así e a explicación máis probable e que a poboación deste municipio está tan envellecida que, por moita poboación que elixa San Sadurniño para asentar a súa vivenda principal, o crecemento natural é negativo e a poboación total do municipio mantense estancada ano tras ano. Pero a realidade é que cada vez hai máis poboación de fóra, que reside no municipio pero que traballa nalgún dos municipios próximos, como xa vimos na entrada correspondente. 

  Este proceso ten unhas consecuencias económicas e sociais moi importantes. Esta primeira xeración de habitantes foráneos van a ter un estilo de vida urbano aínda que vivan no rural. Seguramente non se relacionarán tanto cos seus veciños porque pasan o día fóra, non aportarán moitos beneficios á comunidade porque farán as súas compras na cidade, e tamén seguramente afectará a nivel político xa que a poboación rural soe ser máis conservadora que a urbana. Nalgúns casos a poboación esforzarase por integrarse na comunidade e incluso dedicaranse a tarefas agrícolas, cun réximen productivo mixto o simbiótico exercendo a pluriactividade, que lles permitirá dispoñer de alimentos durante todo o ano e ademáis ingresos adicionais froito de que algún membro da familia traballe sendo remunerado.

  As políticas do concello teñen moi en conta os movementos pendulares. Téntase que a poboación viva e traballe no municipio, basicamente para que a poboación faga vida alí, algo que pode facer que aumenten os servicios e comercios que ofrece o municipio, xa que a poboación xa non se desprazaría tanto ao centro urbano. Por iso é importante ter unhas boas comunicaciones, que sen dúbida as empresas teñen en conta para decidir onde asentarse. Intasa, como vimos, é unha empresa que seguramente non tería cabida nos municipios urbanos, pero que sen embargo encontrou sitio en San Sadurniño. Máis que velo como un problema, podemos velo como unha posibilidade. Como nos dixo Ignacio, en torno a esta industria poden crearse outras auxiliares, servicios, comercios e novas empresas que poden chegar a formar un verdadeiro parque empresarial que reteña a poboación no municipio. Se se leva a cabo este plan cunhas políticas de respeto incondicional ao medio ambiente, có menor impacto posible, San Sadurniño sairá gañando.

  Pero non todo é industria, San Sadurniño conta cun sector primario moi importante (agricultura, gandeiría e explotación forestal) que tamén pode resultar atractivo para a poboación.

    Estas son as ideas máis interesantes que podo sacar de todo o que aprendimos de San Sadurniño, froito da productiva entrevista co concelleiro e as interesantes respostas de Arturo e Jose. Tedes algo que engadir? Sentídevos libres para opinar.

Entrevista con Arturo e Jose, novos pobladores rurais

Jose, a la izuierda, y Arturo, a la derecha, en su casa de San Sadurniño

Esta é unha entrevista que lle fixemos a unha parella que vive en San Sadurniño. Un deles, Arturo, traballa en Vilarmaior (preto de Pontedeume) e o outro, Jose, na linde entre San Sadurniño e Cerdido, moito máis preto da casa. Isto obrígalles a desprazarse e cremos interesante facerlles unha serie de cuestións de todo tipo acerca do seu municipio e a súa comarca.

-Dende cando vivides en San Sadurniño? Tedes antecedentes familiares no municipio?

Ambos viven desde hace 7 años. La casa en la que viven estaba deshabitada.

-Segundo a vosa percepción, de onde vos sentides? De Ferrol? De Naron? De San Sadurniño?

Arturo se siente naronés mientras que Jose se siente asturiano. El poco tiempo que llevan aquí no les ha hecho olvidar sus orígenes.

-Como veriades a fusión de todos os municipios de Ferrolterra, que daría como resultado un área urbana duns 170.000 habitantes? Prefeririades que San Sadurniño se mantivera ao marxe do tema das fusións?

Tanto Arturo como Jose lo ven correcto siempre y cuando sea necesario.

-Opinades que San Sadurniño gaña poboación na actualidade ou que a perde?

Arturo opina que ahora mismo está ganando, parece que con la crisis las parejas jóvenes prefieren volver al campo y a las aldeas cuando han tomado la decisión de no ir a trabajar al extranjero o a otra ciudad. Además Sansa está cada vez mejor comunicada, no es un municipio alejado como muchos otros en Galicia. Jose también opina que gana población que proviene de la ciudad por la ventaja que supone la cercanía de la autovía Ferrol – Vilalba..

-Gustaríavos vivir e traballar en San Sadurniño no futuro? Como describiriades a vida no rural?

A Arturo le gusta la vida rural porque le gusta el contacto con la naturaleza, la sensación de libertad y la posibilidad de disfrutar más de su tiempo de ocio. Por el contarrio a Jose le gustaría trabajar en una ciudad porque le parece que tendría mejores perspectivas económicas.

-Credes que é importante que se asente a xente nova no municipio, ainda que nin fagan vida nin traballen nel?.

Para Arturo estaría bien que hubiese un poco más de oferta laboral en el mismo municipio para crear grupos más cohesionados de vecindarios, comunidades de vecinos… y hacer una población más coordinada para resolver los problemas propios de cada población. A Jose también le parece interesante añade que un municipio dormitorio no genera recursos de ningún tipo.

-Canto tempo vos leva acudir ao lugar de traballo? Que transporte utilizades? Ten boas comunicación (bus, tren, etc) San Sadurniño con outros municipios?

Arturo tarde unos 45 minutos y Jose unos 10. Ambos afirman que existen un buen número de posibilidades para moverse en la comarca (bus, feve y vehículo particular), pero que las dos primeras tienen serias carencias en los horarios.

-Qué servicios vos gustaría que houbera no municipio que non existan actualmente? Que limitacións lle vedes ao municipio, e que puntos fortes?

Arturo opina que el municipio está bien dotado de servicios, que le gustaría algún comercio más pero que para ser un municipio rural, “no está mal”. Afirma que para él lo mejor del municipio es el buen trato entre la población y la rapidez y cercanía con la que eres atendido en las tiendas, en el centro de salud, el ayuntamiento, etc. Jose opina que el ayuntamiento ha hecho un gran esfuerzo para que la población pueda disponer de un buen número de servicios dentro del municipio sin tener que moverse a otras poblaciones más grandes.

-Qué cambios vedes na vida rural actual do municipio que poideran ter mudado nas últimas décadas? por exemplo, segue vivindo a población do sector primario?

Arturo opina que la gente joven vive aquí, pero trabaja fuera, así que no se demandan muchos servicios. Quizás el pueblo tenía más vida comercial antes, cuando la gente intercambiaba sus excedentes y se dedicaba al sector primario. Jose añade que el ayuntamiento ha intentado modernizar el campo, que hay muchas ayudas para la creación de empresas y que la llegada de internet ya permitido mejorar las comunicaciones y abrir la mentalidad de la población.

-Coñecedes a xente que viva exclusivamente do campo? Se é asi, viven ben? Credes que é un estilo de vida moi sacrificado?

Tanto Arturo como Jose conocen gente que trabaja el campo pero a nadie que se dedique a eso exclusivamente. Opinan que es un estilo de vida muy sacrificado y que aporta un beneficio económico muy reducido en función de la inversión de tiempo y dinero. Además afirman que la población joven no está por la labor de continuar ese estilo de vida por el hecho de no poder disfrutar de vacaciones ni de horarios fijos.

-Veríades ben que se implantaran no municipio calquera tipo de empresas e industrias para dar traballo á poboación?

Los dos están de acuerdo en que todo lo que sea traer empresas al municipio y atraer población que permita hacer fuerte al municipio en todos los aspectos es positivo. Ninguno le ve, en principio, ningún tipo de inconveniente a que se asiente cualquier tipo de industria en el municipio.

-Qué diferencia encontrades de vivir en San Sadurniño a vivir na cidade?

Arturo destaca algunos puntos negativos, como estar más alejado de todo, lejos de los amigos, difícil hacer compras grandes y los inviernos más solitarios. Jose por el contrario destaca la tranquilidad alejado pero echa en falta el cine, el teatro, pubs, restaurantes y la limitada oferta cultural y de ocio.

Conclusiones

Esta conversación con dos habitantes permanentes de una zona rural, uno conmutador y otro no tanto, ha sido muy productiva. Queda claro que la nueva población demanda nuevos servicios y mejores comunicaciones y, en un primer momento, no siente ningún vínculo von el municipio en si y no le da mucha importancia  al tema de las fusiones. Solo se busca mejor calidad de vida y tranquilidad, aunque haya que desplazarse para trabajar. Se trata del perfil típico del conmutador, pero en el caso de Arturo y de Jose no hay pluriactividad, es decir que no se dedican a los labores del campo para complementar su trabajo remunerado. Tampoco ven nada negativo en que empresas de todo tipo se asienten en el rural mientras den empleo. El hecho es que muchas empresas se asientan en el rural simplemente para pagar unos sueldos menores, por las ventajas fiscales y para que no genere tanta polémica su daño medioambiental, que suele ser alto.

Este es el perfil-tipo de población que se traslada al rural. La pregunta es: se modificará la esencia del rural si la nueva población no se dedica a la agricultura? Se modificará el paisaje que la agricultura tradicional ha modificado durante cientos de años? Respetará los recursos la nueva población como lo ha hecho la población autóctona?.

Entrevista co concelleiro de desenvolvemento rural. (II) Economía, potencialidades e limitacións

Intasa, do Grupo Toxeiro, en San Sadurniño

Segunda parte da entrevista con Ignacio Fernández, técnico de desenvolvemento rural do concello de San Sadurniño.


Neste segundo bloque de preguntas falaremos da economía do municipio, asi como dos puntos fortes e débiles que pode ter un municipio rural como San Sadurniño.

J: Pensou algunha vez na fusión con municipios cercanos?

I: O certo é que non, por un motivo moi sinxelo. A mayoría dos municipios rurais non teñen os problemas económicos dos municipios que encheron a súa burbulla inmobiliaria. Aquí o ritmo de construcción é igual ou incluso superior ao que había antes da crise. Nos están vendendo una situación que non se da en todos os municipios. Nós temos superávit dende o ano 2007. Non houbo perdas e polo tanto non consideramos a opción da fusión porque non a precisamos. Non hai débedas. O único problema é o paro, que si que é maior que antes, xa que o mercado de traballo é o mesmo para toda a comarca e Ferrol non está moi ben nese senso.

J: Cómo afectou a crisis á economía do municipio? A qué sectores? Reducíronse as axudas públicas?

I: A crise aféctanos coma a todos. Claro que recibimos menos axudas e ese é o maior problema. Temos menos diñeiro pero os mesmos gastos. Pero aínda recibimos partidas importantes, como medio millón de euros para rehabilitar un pazo que pertencía a una orde relixiosa, que será o novo edificio do concello o ano que ven. Este concello non tivo una burbulla inmobiliaria tan grande coma outros e iso permítenos sobrelevar esta crise posto que non pagamos polos excesos do pasado.

J: Cree que as potencialidades do municipio están relacionadas coa agricultura, ou pola contra con outros sectores (servicios, industria, construcción, turismo)?

I: Evidentemente o noso maior potencial na actualidade é a producción agrícola. O 30% da superficie do municipio está adicada a usos agrícolas. Existen dúas zonas especialmente productivas: o Val do Río Grande de Xubia e Bardaos por ser un espacio chá no que houbo concentración parcelaria. Tamén podemos falar dun forte potencial gandeiro xa que no municipio se contabilizan 3000 cabezas de gando, con dúas empresas lácteas importantes (Bohal e O Casal). Tamén existen producción de horta e fruticultura, e moitos productos ecolóxicos que se poden colocar fácilmente na cidade. Ata fai uns anos existía no municipio una certa tradición na producción de sidra que se está intentando recuperar. Adquire moita importancia a producción forestal, case toda de eucalipto, recurso xestionado por medio da antiga UXFOR (Unidade de Xestión Forestal) que actualmente chámase SOFOR (Sociedad Forestal).

Con respecto aos outros sectores existe unha gran importancia do sector enerxético con producción de enerxía eólica e de biomasa, e con respcto á industria está situada en San Sadurniño unha gran empresa que é INTASA, do grupo Toxeiro, que se adica á producción de taboleiros de madeira.

Con vistas ao futuro, existen tentativas de crear no concello un parque empresarial en torno á fábrica de INTASA. Pensamos que sería viable pola boa situación estratéxica do concello, moi preto de vías de comunicación tan importantes como a A-6, a Ap-9 e, nun futuro, a conexión coa transcantábrica; e do Porto de Ferrol.

J: Qué limitaciones pensa que afectan ao municipio á hora de arranxar certas dificultades ou carencias?

I: Agora mesmo creo que son 4 as principais dificultades as que ten que afrontar o municipio. Serían o tema demográfico, xa que a media de idade do municipio ronda os 50 anos, o que fai necesario atraer xente. Os gastos son moi elevados e non nos podemos permitir perder máis poboación. Logo está o tema industrial. O Plan Sectorial do solo empresarial de Galicia directamente di que “as industrias deben estar nas ciudades”, algo que afecta directamente a municipios coma San Sadurniño. Outra limitación sería a estructura da propiedade, que como se pode imaxinar, da lugar a numerosas complicacions, e por último o tema económico, xa que contamos con menos axudas.

Conclusións

O concello de San Sadurniño tivo a sorte de non ter no sector inmobiliario o seu principal motor. Mentres todos pensaban en construir e construir, San Sadurniño, asi coma outros municipios rurais, tentou reconvertirse nun espacio donde prima o sector primario, pero cun salto de calidade e de concentración vertical, como as citadas industrias de leite e queixo, sen dúbida un dos puntos febles de Galicia, que produce en cantidade pero non transforma, co que se perden gran parte dos beneficios. Chama tamén a atención o especial fincapé que se lle dá á explotación forestal e a recuperación de bosques autóctonos. Os intentos de crear un parque empresarial parecen interesantes sempre e cando se fagan tentativas de que sexa acorde co espazo no que se ubica, o que lle dará unha peculiaridade que non se practica moito neste país, como é construir de manera acorde co paisaxe do arredor. Isto será moi complicado tendo en conta que a fábrica de Intasa, na imaxe, rompe bastante co medio.

San Sadurniño conta, coma nos di Ignacio, con unha posición priviliexiada, estratéxica, e tamén con moitos problemas estructurais que comparte coa maior parte dos municipios rurais galegos. Só podemos agardar e ver que lle depara o futuro a este peculiar municipio, que se trata dun paraíso rural preto da séptima cidade galega.

Entrevista co concelleiro de desenvolvemento rural. (I) Política e Poboación

Neste primeiro bloque de preguntas falaremos con Ignacio Fernández, técnico de desenvolvemento rural no concello de San Sadurniño, do tema demográfico e de política interna e externa do municipio de San Sadurniño, un municipio rural que de seguro ten moitas similitudes con moitos outros municipios semellantes situados nas inmediacións dunha das 7 grandes cidades galegas. O próximo bloque de preguntas estará adicado á economía do municipio, e a analizar as vantaxes e as limitacións que pode ter San Sadurniño.

Jorge: Qué función desempeña no concello?

Ignacio: Eu son o técnico de desenvolvemento local, iso nun concello pequeno significa facer moitas cousas, xa que non hai técnico de medioambiente nin outros profesionais, co que eu asumo moitas de esas tareas. En Galicia non é moi común que os Xeógrafos asuman cargos nos concellos, sendo máis economistas, arquitectos, sociólogos e outros técnicos. Sen embargo en outras comunidades coma Castela e León os xeógrafos si que teñen máis presenza.

J: A pesar de tratarse dun municipio que perde población en xeral, gañou poboación provinte doutros municipios?

I: Si, claro. SS chegou a ter case 6000 habitantes, pero pasou o que ocorreu en tantos outros municipios: o éxodo rural. O feito é que na actualidade estancouse a poboación e iso querer dicir que ven xente de fóra, xa que o crecemento natural é marcadamente negativo.

J: Existe en San Sadurniño (de aquí en diante SS) un plan de ordenación do territorio ou algo similar para regular a urbanización?

I: Estamos redactando o PXOUM, levamos xa anos e temos como problema os novos cambios normativos, que obrigan a refacer moitas cousas, pero prevemos que en pouco tempo o teñamos rematado. Xa pasamos a evaluación ambiental e a ver se dentro de pouco xa está iso. Temos normas subsidiarias dende 1993, nada máis. SS é moi grande e o feito de que a poboación este tan dispersa polos 100km2 non axuda moito, e é caro xestionar moitos puntos de luz e carreteras, en fin, moitas infraestructuras que non é doado manter cos nosos orzamentos. En Galicia temos presupuestos baixos comparado con otros puntos de España a pesar de ter uns gastos moito maiores. En San Sadurniño estase incumplindo a lei pero porque non temos diñeiro para cumplila. Todo o mundo debe ter auga e saneamento na súa vivenda pero estimamos que facer iso en SS costaríamos 15 millons de € a obra simplemente. O noso presuposto, sin embargo, é de 3 millóns. De todos modos, a dispersión da poboación en Galicia non é algo recente se non que é histórica, é decir que se trata de algo co que temos que convivir. O que si que debe haber é una regulación para que a cousa non vaia máis alá, controlando que non se disperse máis do que está.

J: Cree vostede que existe un área metropolitana de Ferrol? De ser así, pensa que San Sadurniño forma parte de esta área metropolitana?

I: Creo que existe un área funcional, que coincide coa comarca de Ferrolterra e tamén coa de Eume e Ortegal, pero creo que é un pouco pretencioso falar de área metropolitana cando en Galicia non hai ciudades grandes, se non medias. De feito, nin sequera A Coruña e Vigo son grandes a nivel español, moito menos a una escala maior. Nunha área funcional, con centro en Ferrol, si que incluiría a San Sadurniño, evidentemente.

J: Existen políticas de actuación conxuntas entre SS e os municipios cercanos, para recollida de lixos, servicio de bombeiros, etc.?  Prevese a unificación de servicios a curto prazo?

I: Eu, persoalmente, estou a favor das comarcas. O feito de que cada municipio teña unas competencias definidas, pero como iso é complicado en Galicia polo tema das diferencias políticas, parece que a salución debería ser a unificación de servicios e a creación e estímulo das mancomunidades, algo que existe en Ferrolterra pero que esta un pouco abandoado. Compartimos servizos con municipios vecinos, como por exemplo para control dos bosques ou para a policía local, que temos coversas para compartir con Narón.

Conclusións

Parece evidente que o feito de que o municipio perda poboación, a pesar dos aportes dos municipios urbanos próximos (Ferrol e Narón) afecta seriamente á economía do municipio. Incluso coas boas comunicacións existentes a sangría demográfica parece non ter fin por mor do elevado número de persoas maiores. Pero o caso é que na situación actual, na que prima o crecemento de zonas rururbanas como esta, San Sadurniño non conseguiu sumarse a esta "moda". Cal pode ser a razón? Pode ser que os movementos pendulares nunha zona deprimida demográfica e económicamente coma Ferrol non teñan tanta importancia?

Por outra banda, confírmamos que o feito de que en Galicia exista unha elevada dispersión da poboación dificulta o avance en plans de ordenación do territorio.

A pesares de afirmar que non existe unha área metropolitana de Ferrol propiamente dita, algo discutible xa que segundo indicadores complexos coma os de residencia-traballo si que citan a Ferrol como área metropolitana de case 150.000 persoas, si que se admite que é unha importante área urbana nos planos administrativo e funcional, do que San Sadurniño forma parte e no que priman as políticas comúns, aínda que ás veces vense dificultados por diferencias políticas entre os municipios. Sen dúbida isto debería arranxarse xa que o que é bo para un municipio dentro dunha "area funcional" vai acabar sendo bo para o resto.

En qué aspectos cres ti que poden actuar de maneira conxunta os municipios dunha mesma comarca ou territorio para aforrar ou mellorar as infraestructuras, servizos, etc. da poboación?

Movimientos pendulares en San Sadurniño

En esta entrada vamos a tratar acerca de los movimientos pendulares o "commuting" que se producen entre el municipio de San Sadurniño y el de Ferrol, si consideramos a este municipio como el núcleo central de una posible área metropolitana.

La distancia que separa el centro de Ferrol con el de San Sadurniño son 12 km en línea recta y prácticamente 15km por carretera. Teniendo en cuenta que ambos municipios son bastante extensos, las distancias podrían superar ampliamente los 20 e incluso los 30km. De igual modo, se trata de distancias bastante cortas ya que las vías de comunicación se han mejorado en los últimos años, sobre todo con la apertura de la Autovía Ferrol-Vilalba (AG-64). Esto ha facilitado que personas que trabajan en Ferrol pudieran mover su residencia hacia puntos más lejanos buscando un mejor precio de los suelos y mayor calidad de vida, tranquilidad, cercanía a la naturaleza y al medio rural e incluso dedicarse a la agricultura a tiempo parcial.

Esto es un hecho, y las cifras del IGE así lo demuestran. Antes de proceder a exponer los datos, sería interesante aclarar brevemente lo que son los movimientos residencia/trabajo o el commuting.

“La población de la ciudad administrativamente delimitada frecuentemente ofrece una idea muy inadecuada de la población agrupada en y en torno a esa ciudad” (Boureau of the Census, 1932, citado en Feria Toribio, 2004).

La aportación más importante en los criterios de delimitación de las áreas metropolitanas fue la variable de movilidad residencia/trabajo o “commuting”, en el Censo estadounidense de 1950, para definir la integración de un territorio dentro de la influencia de un distrito o área metropolitana. Se trata de calcular de manera estadística el número de personas que se trasladan desde un municipio más o menos cercano hacia el núcleo central por motivos de trabajo, o por el contrario si hay un número relativamente elevado de trabajadores en un municipio que proceden del núcleo central. El umbral varía según los criterios de cada país pero si éste es superado, el municipio en cuestión se considera metropolitano.

En San Sadurniño, con una población de poco más de 3000 habitantes, 678 personas se mueven diariamente hacia su lugar de trabajo. A 164 le lleva menos de 10 minutos, con lo que deducimos que trabaja dentro del propio municipio o en los municipios circundantes. Muchos de ellos en el polígono de Río do Pozo en Narón, muy próximo gracias a la autovía antes nombrada. A 146 le lleva entre 10 y 20 minutos. Este es el tiempo estimado que se tarda en llegar a Ferrol desde la parroquia central, Santa María. Pero desde otras parroquias más alejadas el tiempo es algo superior, como desde Lamas o Naraio. Así nos encontramos con que 222 personas tardan entre 20 y 30 minutos en acudir a su lugar de trabajo. A partir de aquí el número de personas que tarda más de 30 minutos desciende drásticamente, y lo más probable es que el lugar de destino de estos trabajadores no sea Ferrol.

Cabe destacar que la población del municipio rural de San Sadurniño también se traslada a Ferrol por motivos de ocio, para acudir al cine, al fútbol, a los locales nocturnos, etc.

San Sadurniño, un municipio rural

San Sadurniño é un municipio rural da comarca de Ferrolterra que conta con 3.099 habitantes (IGE, 2011), e que viu reducida a súa poboación total dende mediados do S.XX á metade. Isto debeuse ao proceso de pérdida de poboación que supuxo o éxodo de poboación cara Ferrol, por mor do auxe do sector naval, e cara a outras cidades galegas, españolas e incluso estranxeiras. Foi un proceso de abandono do campo que ata o de agora non finou aínda que si se ha visto reducido en gran medida. ¿Por qué? Pois debido sobretodo á chegada de nova poboación xoven que traballa na cidade ou persoas maiores que retornan dos lugares aos que emigraron para pasar a súa xubilación no lugar onde naceron. Isto que sucede en San Sadurniño non é distinto do que sucede en tantos otros municipios rurais galegos, españois e tamén é común a moitas entidades de poboación da maioría dos países desenrolados. Unha vez presentado este municipio, o que nos interesa é saber a opinión da poboación autóctona e dos novos habitantes, algo que exporemos en próximas entradas. A que se adican? Ónde traballan? Síntense cidadáns da cidade ou do rural?

Qué opinas ti? Coñeces algún caso similar? Qué ocorre no teu municipio? Opina libremente!

O que antes era rural...

Nos últimos anos, estos municipios adquiriron certa capacidade industrial, descentralizada dende a cidade central, e tamén unha mellora nos servicios froito do incremento da calidade de vida dos seus habitantes.

Na fotografía aparece o polígono industrial do Río do Pozo, un dos máis grandes de Galiza, nun municipio que ata o último tercio do século XX posuía unha economía basicamente agraria: Narón. Anos despois, atopámonos cunha cidade moi vinculada a Ferrol e no que a actividade agrícola encóntrase de maneira moito máis residual, aínda que continúa existindo.

A pregunta é, afectou positivamente esta especie de reconversión? Os usos do solo han cambiado de maneira moi evidente, e a calidade de vida ten mellorado moito, xunto coa inserción de novas vías de comunicación e servizos públicos e privados. Pero pola contra paisaxes tradicionais coma o da foto han sucumbido a un tipo de economía salvaxe, que precisa dun amplio espazo e que non respeta o medio como si que parece que o facía a agrocultura tradicional.

Este espazo rural xa non é soamente espazo adicado á agricultura. Pero entón, quen vive nestes municipios? Cal é o sector económico dominante? É a poboación autóctona? De onde se sinte esta poboación? Cal é a túa opinión?.

Mapa conceptual del trabajo

Mapa conceptual do blog

  Os damos la bienvenida al blog. En él trataremos los movimientos pendulares en algunos municipios de la comarca de Ferrolterra. Con respecto a esto he de decir que el blog va a tratar sobre las consecuencias, características y particularidades de los movimientos pendulares más que del concepto en sí. De ahí que me decidiera por titular el blog con el rótulo "Ferrolterra rural". Y es que son los movimientos pendulares los que explican muchos de los territorios rurales actuales, sobre todo en territorios con una ciudad central que actúa de núcleo funcional de una región. Los movimientos pendulares, en definitiva, tienen consecuencias sociales y económicas, y en menor medida culturales y políticas. De ello hablaremos a lo largo de todas estas entradas.

  Antes de nada, me gustaría pediros disculpas por el hecho de que algunas entradas estén en gallego y otras en castellano. Al hacerlas en días diferentes, es fácil no seguir un guión fijo en este aspecto. Espero que todos podamos entendernos ya que para eso es este blog un medio de comunicación con fines didácticos.

  Vamos a hablar un poco del mapa conceptual y, a continuación, del esquema que seguirá este blog de ahora en adelante.

  El mapa conceptual que tenemos en la imagen intenta explicar un poco cual es la metodología del trabajo. Para qué sirve, Cómo lo hacemos, Por qué...etc. En primer lugar lo hacemos porque nos gusta el tema. Estudiamos Geografía y dentro de la Geografía existen múltiples ramas de estudio. Los movimientos de la población en el espacio es una de ellas. Y tienen enormes consecuencias en nuestra forma de habitar el espacio. El trabajo se encuadra dentro de la comarca de Ferrolterra, en el extremo Noroeste de la península Ibérica, es decir en la provincia de La Coruña, Comunidad Autónoma de Galicia y país, España. Los datos disponibles para el trabajo son de 2001 y la información que manejaremos en el trabajo es actual, con lo que el trabajo está orientado al periodo 2001-actualidad. Puede resultar ser un blog interesante para cualquier investigador, especialmente para sociólogos, geógrafos, historiadores y urbanistas, y también para los ciudadanos no solo de la comarca si no también de cualquier parte del mundo, ya que lo que sucede aquí no es muy diferente de lo que sucede en cualquier área metropolitana española, europea o mundial, si nos referimos a los países que experimentan procesos como el commuting, que son básicamente los países desarrollados. Para hacer este trabajo utilizaremos métodos tanto cuantitativos como cualitativos. Los primeros serán obtenidos de bases estadísticas oficiales como el IGE, y los segundos mediante información bibliográfica y entrevistas. Los antecedentes, aunque los hay, no van a ser empleados como base para este trabajo. Existen trabajos sobre movilidad de la población, movimientos pendulares (commuting) y sobre áreas rururbanas, y nosotros extraeremos información de muchos de ellos. Finalmente, todo este trabajo nos valdrá fundamentalmente para 3 cosas: Si Dios quiere, para aprobar; También por razones obvias de satisfacción personal, ya que es un trabajo interesante del que esperamos aprender mucho; y, por último, para poder enseñarle a mucha gente un lugar para muchos desconocido como es Ferrol y su comarca. Sus pueblos, sus ciudades, sus comunicaciones, su paisaje y su futuro. Es decir, se trata también de un trabajo didáctico.

  El esquema que seguiremos en los próximos meses va a ser el siguiente:

Primero introduciremos un poco lo que han sido los cambios en un territorio antes rural, solo perturbado por la presencia de la ciudad de Ferrol, ciudad naval de creación estatal y ejemplo peculiar de este tipo de urbanización, pero cuyo entorno inmediato ha sufrido enormes cambios, sobre todo con la llegada del vehículo privado. A partir de aquí, intentaremos seguir el mismo esquema para todos los municipios que estudiemos: Introducción al municipio - movimientos pendulares - entrevista con concejal - entrevista con habitante - conclusiones. Lo más seguro es que solo tengamos tiempo de seguir este esquema con unos pocos municipios porque el tiempo escasea, pero no dudaremos en seguir con el blog una vez terminado el curso si os parece interesante.

  Lo dicho, un saludo y espero que os guste!

Jorge.